hongeren zit tussen je oren, maar dan anders

[Martine F. Delfos, De lijn kwijt. Behandeling van anorexia, boulimia en obesitas]

Niks nare jeugd, niks slankheidsideaal. Meisjes met anorexia vinden dun helemaal niet mooi! Psychologe Martine Delfos gelooft al jaren in een genetische oorsprong van eetstoornissen: de hersenen geven verkeerde boodschappen af. Over waarom je als behandelaar nu juist níet moet hameren op gewichtstoename bij meisjes met anorexia, gaat het in De lijn kwijt.

In de wetenschap is men er al een tijdlang mee aan het stoeien. 'Australische wetenschappers vinden anorexia-gen', kopte het ANP begin augustus nog. Ook de populaire media is min of meer om. Het jonge-vrouwenblad VIVA rept in een recent artikel van datzelfde AgRP-gen, dat voor evenwicht zorgt tussen honger en het vol-gevoel. Bij gezonde mensen dan. 'Er moet wel een biologische oorzaak zijn, hoe kom ik anders aan die kronkel in mijn hoofd?', verzucht een van de geinterviewde vrouwen. Eindelijk een simpel antwoord op een van de meest raadselachtige ziektebeelden van deze tijd. Het lijkt er wel op. Nature heeft nurture ingehaald als het om het kijken naar eetstoornissen gaat. Eén verbazende uitzondering daargelaten: verreweg de meeste gevestigde behandelmethoden van anorexia varen nog steeds op vermeende psychologische achtergronden van de stoornis. De wens om (te) slank te zijn bijvoorbeeld, ingegeven door 'het schoonheidsideaal'. Terwijl dí­e link nou juist nooit door wetenschappelijk onderzoek is bevestigd.

deal
In de meeste klinieken waar meisjes met anorexia zich melden, wordt meteen gewerkt aan het toenemen in gewicht. Pas dan zou hun 'anorectische denken' omslaan in een 'normale' manier van denken. Delfos' behandeling is bijna tegenovergesteld: zij maakt met de meisjes een 'deal' om op gewicht te blijven. Dat betekent: niet afvallen, maar (in eerste instantie) óók niet aankomen. Ongetwijfeld een doorn in het oog van reguliere behandelaars. Hun focus op onmiddellijke (forse) gewichtstoename is er immers niet voor de lol: anorexia is een levensbedreigende ziekte. Zeven tot vijftien procent van de (jonge) vrouwen overlijdt aan de aandoening. Bij de meesten gebeurt dit tijdens het eerste jaar na de start van de behandeling.

hersenen
Het is wat erg cynisch, maar dat hoge risico van overlijden tijdens het eerste behandeljaar zou wel eens samen kunnen hangen met die druk tot aankomen. Aldus Delfos, die suggereert dat die pogingen om 'de wil te breken' wellicht een oncontroleerbare tegenreactie oproepen bij de patiente. En zo wordt het anorectische gedrag steeds ernstiger. 'Als je een anorexiapatient vraagt snel tien kilo aan te komen, dan misken je de stoornis', zei ze onlangs in een interview met de Volkskrant. 'Dan verandert er niets in de hersenen. Die geven bij deze vrouwen verkeerde boodschappen af over hun voedselinname. Ik wil dat ze leren goed, in balans, te eten. Dus niet beginnen met te veel te eten. De hersenen moeten opnieuw worden getraind.'

gevecht
Dan nog: je anorexia overwinnen blijft een gevecht. Maar, vindt Delfos, het is wél een gevecht op hun eigen voorwaarden. Haar clienten worden niet opgenomen, hoeven hun werk of school niet te onderbreken voor de behandeling, hoeven in deze eerste fase van de behandeling niet aan te komen en ze hoeven in principe niet te praten over (andere) problemen. Ze krijgen in feite slechts één simpel voorstel: elke ochtend schatten of ze zijn aangekomen, afgevallen of stabiel zijn gebleven, gelet op wat ze de vorige dag hebben gedaan en gegeten. Het is Delfos' ervaring dat de gewichtsafname onmiddellijk stopt na de intake.

mollige tieners
De insteek van De lijn kwijt is de eigen praktijk van Delfos. Dat levert boeiende en verhelderende casuistiek op. Het lijkt alleen wel of Delfos het over net iets andere meisjes heeft dan degenen die wij in aangrijpende docu's jarenlang zagen optreden: de mollige tieners die na een dwaze afvalpoging doorschoten. Pseudo-anorexia, stelt Delfos, die het zelf met name heeft over meisjes die tot hun eigen schrik merken dat ze steeds lichter worden. De in eerste instantie positieve reacties uit de omgeving ('hé, wat ben jij mooi slank!') kunnen er overigens wel voor zorgen dat het afvallen na enige tijd een doel op zich wordt. En ja, bij toenemende bezorgdheid zal een anorexiapatient ook zeggen dat ze hyperdun mooi vindt. Want anders moet ze gaan eten en dat kan ze nou juist niet.

pil
Die verklaring klinkt best plausibel. Bijna net zo plausibel als - eerlijk is eerlijk - het schoonheidsideaal ons tien jaar geleden in de maatschappijkritische oren klonk. Dus: is het echt zo simpel, de diagnose van het gen-defect en de oplossing van het schatten en wegen? Wie is het allemaal met Delfos eens? En trouwens: is er niet een pil voor? De lijn kwijt is een boek met schaarse literatuurverwijzingen en zonder voetnoten. Dat was een bewuste keuze van Delfos die het ongetwijfeld, gezien de genen-hype, hoog tijd vond om eindelijk met haar 'wat a-typische' aanpak naar buiten te treden zonder direct in moeilijke wetenschap te vervallen. Aan de andere kant lijkt het nu onbedoeld alsof de psychologe al vijfentwintig jaar geheel afzijdig van de rest van de wereld opereert. Dat is natuurlijk niet zo. We nemen dan maar aan er op termijn ook een meer gedocumenteerde versie van haar ideeen over het behandelen van eetstoornissen zal verschijnen. Met cijfers en namen en zo.

Martine F. Delfos, De lijn kwijt. Behandeling van anorexia, boulimia en obesitas. Lisse, Swets & Zeitlinger Publishers, 2002; 127 blz., €17,-, isbn 90.265.17203.