een Big Mac voor goed gedrag

[Esther ten Brink, Pubers met ADHD, een oudertrainingsprogramma]

De puberteit is van zichzelf al moeilijk genoeg. Maar als er óók nog sprake is van ADHD, dan is de kans groot dat er problemen ontstaan. Veel ouders zitten te springen om hulp. Pubers met ADHD beschrijft een compleet oudertrainingsprogramma. Doel: het uitbreiden van de opvoedingsgereedschapskist. Devies: niet mopperen!

Het ís natuurlijk ook een verwarrende periode. ‘ADHD bij pubers vaak niet onderkend’, kopte het Utrechts Nieuwsblad eind vorig jaar. Uit hetzelfde artikel: een jongere met ADHD komt vaker in de problemen en heeft vier tot vijf keer meer kans om aan drugs of alcohol verslaafd te raken dan een andere tiener. En dan nog even de algemene cijfers. Geschat wordt dat drie procent van de Nederlandse jeugd tussen de zes en achttien jaar (zo'n 85.000 kinderen) een vorm van ADHD heeft. Internationaal gezien gaat de strengste meetlat ervan uit dat ongeveer 1 procent van alle kinderen deze hersenstoornis heeft. Er zijn er ook die boven de vijf procent uitkomen. Hoe dan ook: op dit moment is ADHD de meest gestelde psychiatrische diagnose bij kinderen.

evenwicht
Hoe het ondertussen met hun ouders is? Doorgewinterde opvoeders zijn dat, als het ware. Veel ouders van ADHD-kinderen hebben noodgedwongen wel leren grenzen aangeven, strakke regels stellen en belonen & straffen. Maar dan wordt het kind dertien. En dan begint de hele zoektocht feitelijk opnieuw. Er verandert zóveel in de puberteit dat een heleboel van de verworven kennis en vaardigheden opeens niet meer voldoen, stelt psycho- en gedragstherapeut Esther ten Brink. Het belonen en straffen van een kind van zes is immers een heel ander verhaal dan het maken van afspraken met een puber van vijftien. Daar komt nog bij dat ouders van een kind met ADHD vaak geen 'perioden van relatieve rust' in de opvoeding hebben gehad. De balans tussen draaglast en draagkracht is tijdens de basisschoolperiode vaak maar nauwelijks in evenwicht gebleven. Dan is de kans groot dat dit evenwicht door de puberteit alsnog wordt verstoord.

wens
Tellen we daar nog even dit bij op: bij pubers met ADHD is het hele proces van beschermen en loslaten een stuk ingewikkelder. Impulsiviteit, concentratieproblemen, hyperactiviteit en andere met ADHD samenhangende problemen vergroten de kans op ontsporingen in deze leeftijdsfase. Het mag duidelijk zijn: als een ADHD-kind puber wordt, dan kun je als ouders vaak wel wat extra ondersteuning gebruiken. En als het kan ook wat (h)erkenning van ‘lotgenoot-ouders’. Ideale manier om aan die wens tegemoet te komen: een oudertraining.

concreet
Niet dat dáár de opvoedantwoorden voor het opscheppen liggen, trouwens. Het gaat er bij Pubers met ADHD vooral om dat ouders (leren) met elkaar te reflecteren over wat er mis gaat, waardoor dat precies komt en hoe zij ervoor kunnen zorgen dat het beter gaat. Het programma heeft een sterk gedragstherapeutische achtergrond. Er wordt steeds uitgegaan van concreet gedrag en er wordt in het hier-en-nu gekeken naar alle factoren die dit gedrag instandhouden, versterken of verzwakken. De training bestaat uit tien bijeenkomsten, waarin aan de orde komen: opvoedingsfactoren, basisregels, observeren, belonen en straffen, emotionele problemen, evalueren, samen problemen oplossen, school en problemen in de toekomst. Doel van de training: het uitbreiden van de ‘opvoedingsgereedschapskist’. Of, in minder misplaatst monter Nederlands: het vaardiger maken van ouders in het omgaan met problemen die gerelateerd zijn aan de puberteit en/of ADHD.

opwekkende spreuken
Bijeenkomst 6, opdracht 2. Je zoon begint al aan zijn vierde Breezer op een buurtbarbecue. Wat doe je? De oudertraining is voor een groot deel gericht op de aanpak van concrete problemen. Draagt hij vieze kleren? Pikt zij dingen van anderen? Ruimt hij zijn spullen niet op? De ouders worden aangemoedigd tot helderheid: wat zijn de belangrijkste problemen en wat moet er gebeuren? Mopperen helpt niet, demonstreren de trainers in een rollenspel. Afhaken en de touwtjes uit wanhoop maar helemaal laten vieren, ook al niet. Positief communiceren helpt wel, vooral met actief luisteren en effectief complimenteren. Positief dénken werkt ook al. Ouders worden aangemoedigd om opwekkende spreuken op een kaartje te zetten. En wat ook helpt is belonen. Liever dat dan straffen, is het devies van de trainers van Pubers met ADHD. Een uur extra internetten? Een half uur later naar bed? Dat kan. Maar beloningen mogen ook extra dingen zijn, zoals een bioscoopkaartje, een Big Mac of extra zakgeld.

opvoedingsstijl
Het is heel veel ‘concreet’ en ‘gedrag’ wat de klok slaat in Pubers met ADHD. Maar gelukkig niet alléén maar. Ouders worden ook aangemoedigd te reflecteren op de materie. Wat hoort bij een puber en wat hoort bij ADHD? Hoe zit het met hun (al dan niet verborgen) opvoedingsdoelen? Welke zijn al bereikt? Zijn sommige opvoedingsdoelen wel zo nodig? Wat voor opvoedingsstijl hanteren de ouders? Zijn ze toegeeflijk, beschermend, pratend, van-alles-een-beetje of democratisch? En, de voornaamste vraag: moet dat anders, kan dat beter?

schakel
In het geval van een ADHD-puber is het antwoord op die laatste vraag vrijwel altijd ‘ja’. Oudertrainingen zijn daarom bepaald geen overbodige luxe. ‘Een schakel in het geheel van oplossingen’ schrijft Ten Brink, die haar plaats kent. Over de precieze effecten van Pubers met ADHD. zouden we op termijn best graag wat cijfers willen zien. Aan de andere kant: we weten het eigenlijk al. Het therapeutisch effect van elke week een paar uur praten/lachen/huilen om je ADHD-kinderen, moet natuurlijk niet worden onderschat.

Esther ten Brink, Pubers met ADHD, een oudertrainingsprogramma. Lisse, Swets & Zeitlinger B.V., 2003;160 blz., € 22,-. isbn 90.265 1704 1.