de imam heeft het voor het zeggen

[Wankele waarden. Levenskwesties van moslims belicht voor professionals]

In moeilijke kwesties beroepen moslims zich vaak op wat hun geloof voorschrijft - of wat zij dénken dat het voorschrijft. Kennis van de achtergronden van de islam is dus wel handig voor professionals. Wankele waarden bevat zeventien casussen én koranuitleg over moslimdilemma’s. Voor hulpverleners, onderwijzers, artsen en politiemensen.

Tien jaar geleden heette zo’n vak ‘Hulpverlening aan allochtonen’. Tegenwoordig noemen ze op het hoger beroepsonderwijs niet snel meer beestjes bij de naam. ‘Interculturele communicatie’ heet zo’n module nu dus, of – waziger nog – ‘De pluriforme samenleving’. Waar het desalniettemin toen en nu in dat soort lessen aan aankomende professionals om draaide, was steeds dezelfde vraag: hoe ga je in vredesnaam om met mensen die hier oorspronkelijk niet vandaan komen en die dientengevolge soms nogal andere waarden en normen hebben? Over het algemeen zijn er op die vraag in het afgelopen decennium geen eensluidende antwoorden gekomen. Natuurlijk, actief luisteren is altijd een aardige methodische grondhouding. Respect tonen voor het anderszijn van de ander - ook wel productief. Maar voor de rest werd je als student vooral één ding helder: fijne vaste richtlijnen voor hoe je omgaat met ‘levenskwesties van moslims’ zijn er eigenlijk nauwelijks. Bleef over: stoeien met veel casuïstiek, liefst uit het leven gegrepen. Altijd leuk.

koran
Anno 2003. Wankele waarden. Casus één. Je hebt een kind in de klas waarvan je vermoedt dat het geslagen wordt. Klopt, zegt de bezorgde vader. Slaan hoort bij een goede opvoeding en kan ellende voorkomen, vindt hij. Casus twee. Als vertrouwenspersoon hoor je van een Afghaans meisje dat ze graag door wil studeren, maar dat het van thuis niet mag. De reden: meisjes hebben geen onderwijs nodig. Straks gaat ze toch trouwen en moet ze voor de kinderen zorgen. Staat ook in de koran!

maagdelijkheid
Dat laatste valt nog te bezien. Voor de rest verschillen deze uit het leven gegrepen casussen voor nog geen millimeter van die van tien jaar geleden. Ook de overige vijftien praktijkvoorbeelden in Wankele waarden bevestigen in die zin de onveranderlijkheid van hoe veel moslims over de dingen denken. En overigens ook de moeite die hulpverleners, onderwijzers en artsen daar nog onverminderd mee hebben. Ja, sommige moslimmeisjes zijn nog steeds heel bang hun maagdelijkheid niet te kunnen aantonen in de huwelijksnacht. Ja, sommige moslimmannen kunnen nog steeds gaan slaan als hun vrouw niet gehoorzaam is. En ja, sommige moslimkindertjes met een handicap worden nog steeds door hun moslimouders gezien als een straf van God.

hoop
Voegt Wankele waarden iets toe aan wat er al was? In eerste instantie lijkt het van wel. De heldere indeling van het boek zorgt al bij voorbaat voor een opgeruimd gevoel. Eerst een uitleg over professionals, dan over de koran en daarna dan die zeventien casussen met een reactie van een deskundige. Ergens gloort weer de hoop: we komen er samen wel uit, net als met het roken. Want ook dit boek begint ferm over de wens van hulpverleners die behoefte hebben aan vaste richtlijnen. Maar ook in dit boek komen de auteurs telkens weer tot de conclusie dat hét antwoord niet bestaat, evenmin als dé aanpak. Natuurlijk, actief luisteren is nooit weg. En een beetje systeemgericht werken is wel zo handig. Oudere generaties allochtonen zijn vaak niet zo individualistisch ingesteld namelijk, en de familie is dus nogal belangrijk. Maar ja, dat soort dingen wisten we eigenlijk al.

mild
In een ander opzicht voegt Wankele waarden wél iets toe. Zeventien stukken koranuitleg, als sluitstuk van elk casushoofdstuk. Dat is behoorlijk nieuwerwets, in feite. En het biedt een aardige kans om als buitenstaander wat meer te weten te komen over Het Boek van de moslims. Wat staat er bijvoorbeeld in over opvoeden en (lijf)straffen? Wat zegt de koran over homoseksualiteit? En over maagdelijkheid, huwelijk en uithuwelijking? Het algemene antwoord is: verrassend weinig. En áls er al iets over het betreffende thema in staat, is dat allemaal tamelijk mild van toon. Conclusie: veel typische hete hangijzers uit de moslimgemeenschap hebben niks met de islam te maken.

stoeien
Eye opener? Niet echt. Het punt is: er zijn maar weinig moslims die de koran zelf lezen. En binnen de gemeenschap wordt nauwelijks tot niet gediscussieerd over die hete hangijzers. Het referentiekader van veel moslims is een denkbeeldige sociale controle, zoals die in kleine dorpjes in het Rifgebergte of in Midden-Anatolië bestaat. De imams hebben het voor het zeggen, stelt koranuitlegger Abdulwahid van Bommel - tot ’97 directeur van de Nederlandse Moslim Omroep, nu geestelijk verzorger bij het Medisch centrum Haaglanden. En die zijn niet altijd even verlicht in hun denken en doen. Cursusje koranlezen voor imams zou daarom misschien wel beter zijn. Tot die tijd stoeien wij nog even verder met casuïstiek over moslimdilemma’s. Altijd leuk.

Wankele waarden. Levenskwesties van moslims belicht voor professionals. Met bijdragen van Abdulwahid van Bommel en zeventien deskundigen uit hulpverlening, onderwijs, zorg en justitie. Utrecht, FORUM, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling, 2003; 304 blz., € …. isbn 90.5714.129.9.