stoppen met opvoeden

[Jan Geurtz, Het einde van de opvoeding]

Ouders hebben vaak een fataal mechanisme: ze proberen hun eigen jeugdproblemen te corrigeren in de opvoeding van hun kinderen. Maar dat werkt juist averechts. Kappen dus!, stelt Het einde van de opvoeding.

Jan Geurtz is zo’n beetje de Nederlandse Allen Carr. Eind jaren negentig schreef hij een bestseller over hoe in één dag te stoppen met roken. En nu dus een boek over stoppen met opvoeden. Want ja, dát is dus de boodschap van Het einde van de opvoeding. We moeten er gewoon mee ophouden. Niet in één dag, dat dan weer niet.

zelfzuchtige barbaartjes
Nergens voor nodig dus, opvoeden? Klopt, stelt Geurtz - orthopedagoog, dus bepaald niet van de straat. Sommige mensen hebben hun halve leven nodig om hun opvoeding te boven te komen, vertelt hij in zijn eerste hoofdstuk. Hoewel hij nergens namen noemt, lijkt de invloed van psychoanalytica Alice Miller (beroemd door Het drama van het begaafde kind, 1981) onmiskenbaar aanwezig. De kindertijd is de plek voor het ontstaan van trauma’s waar mensen nog jarenlang last van hebben. Het scenario voor een moeizaam leven wordt al geschreven tijdens de eerste tien jaar van ons leven, schrijft Geurtz. En meestal zien we dat patroon terug in de opvoeding van een volgende generatie. Natuurlijk, de meeste ouders denken dat ze hun kinderen héél anders behandelen als hun ouders hen vroeger behandelden. Maar: op een dieper niveau gaan we om met onze kinderen zoals we vroeger van onze ouders hebben geleerd met onszelf om te gaan. Aldus Geurtz, die de boodschap niet verzacht: we doen precies hetzelfde als onze ouders deden! We benaderen kinderen als mensen die nog niet af zijn, als weliswaar heel lieve maar toch ook primitieve, onberekenbare, zelfzuchtige barbaartjes die we beschaving en waarden moeten bijbrengen, anders loopt het slecht met hen af.

eten zonder morsen
Want dat is de essentie van het verschijnsel opvoeding: opvoeden is gericht op het latere levensgeluk van kinderen, en niet op hun directe welzijn. Daarom is opvoeden zelfs vaak in strijd met hun huidige levensgeluk. Voorbeeldje? Opvoeden is het kind leren eten zonder te morsen, mopperen als de helft van de maaltijd op de vloer terechtkomt en dat je je zelfs enigszins verplicht voelt om te mopperen omdat je kind later problemen krijgt als het niet netjes kan eten. En het kind leert hierdoor, behalve wellicht netjes eten, ook dat het onhandig, stom, slordig, vies, ongehoorzaam of egoïstisch is – afhankelijk van de opvoedingsmanipulaties die de ouders bij deze eettraining hebben gebruikt. En zo zijn er wel meer ondermijnende boodschappen die een kind meekrijgt. Je mag niet kwaad worden. Je moet je speelgoed delen. Je mag het niet fout doen. Het geloof in de eigen fundamentele waardeloosheid wordt van generatie op generatie doorgegeven.

alles loslaten!?
Opvoeden is niet alleen niet in het belang van het kind – het is ook niet in het belang van de ouders zelf. De krampachtigheid, de controledwang en de gerichtheid op later maakt het gezinsleven er niet gezelliger op. En opvoeden is, zo is de rode draad van Geurtz betoog, dus al helemaal niet in het belang van de in het belang van de volwassene die het kind later wordt. Moet men zijn kind dan maar niets leren en kijken hoe het terechtkomt? Is het niet belangrijk kinderen te leren dat respect voor jouw servies heel belangrijk is. Nee, dat is niet belangrijk, vindt Geurtz. Want het kind leert vanzelf. Bijvoorbeeld doordat het ziet dat zijn vader en moeder respect hebben voor bepaalde spullen, die ze daarom wat hoger hebben weggezet. Of omdat het kind ziet dat je aangedaan bent over die per ongeluk beschadigde oude foto. Waarden en normen zijn geen dingen die je actief hoeft over te dragen – die pikt het kind vanzelf wel op.
Wel, dat idee staat in schril contrast met hoe er in de rest van de samenleving wordt gedacht over opvoeden. De roep om meer en betere opvoeding wordt steeds luider. Zero tolerance is geen Amerikaanse overdrijving meer. Termen als waarden en normen kunnen we al bijna niet meer horen. En dan nu Geurtz’ oproep om het juist allemaal maar los te laten. Ironisch genoeg draagt zo’n boodschap toch ook weer toe aan de opvoedingsonzekerheid waarmee veel ouders toch al te kampen zouden hebben dezer dagen. Hoe nu te handelen? Helemaal niet meer handelen?! Wel, eerst maar eens lezen kan geen kwaad. Voor wie niet bang is om zijn aannames op hun kop te zetten.

Jan Geurtz, Het einde van de opvoeding. Amsterdam, Ambo, 2003; 159 blz., € 17,95. isbn 90 263 1837 5